„Што најдов на тајниот остров со кој владеат британската армија и ЦИА“: Новинарка доби пристап до забранетата локација

Бујната вегетација, белите песочни плажи и кристално чистото сино море се најдобриот опис на Диего Гарсија, оддалечен остров во Индискиот Океан. Сепак, ова не е туристичка дестинација туку многу тајна британско-американска воена база која со децении е обвиткана со мистерија и разни гласини.

На репортерката на “BBC”, Алис Кади, минатиот месец и беше одобрен пристап до островот под управа на Лондон, кој е во центарот на долготрајниот територијален спор меѓу Велика Британија и Маурициус, при што разговорите меѓу двете страни се интензивираа во последните недели.

Диего Гарсија е оддалечен околу 1.600 километри од најблиското копно, до него нема комерцијални летови, а не е полесно ниту по море. Исто така, се верува дека тоа е локацијата на тајните операции на ЦИА. Дозволите за бродови се издаваат само за надворешните острови на архипелагот и за безбедно минување низ Индискиот Океан. За да влезете на островот, мора да имате дозвола, која се дава само на лица поврзани со воени инсталации или британските власти кои управуваат со територијата. Низ историјата, на новинарите им било забрането да го посетат.

“BBC” сакаше да дојде на островот за да го покрие историскиот судски случај во врска со третманот на Тамилите од Шри Ланка, првите луѓе кои поднеле барање за азил на островот, кои се заглавени таму три години. За нивната судбина се водеа сложени правни битки, а наскоро треба да биде изречена пресуда дали се незаконски приведени. Адвокатите на британската влада поднесоа правно барање за да го спречат “BBC” да присуствува на сослушувањето, па дури и кога беше дадена дозвола по одлуката на Врховниот суд на територијата, САД подоцна се спротивставија, велејќи дека нема да дозволат некој што се обидува да стигне до островот за случајот, вклучително и судија и адвокати, да му се обезбедуваат храна, превоз или сместување.

“BBC” претходно доби белешки кои сугерираат дека двете земји се крајно загрижени за какво било медиумско покривање на Диего Гарсија.

„Како што беше претходно споменато, Соединетите Држави се согласуваат со ставот на ХМГ [Владата на Неговото Височество] дека би било пожелно новинарите да го набљудуваат сослушувањето практично од Лондон, со цел да се намалат безбедносните ризици“, им кажала американската влада на британските претставници, според “BBC”.

На новинарката на “BBC” на крајот и беше дозволено да помине пет дена на една од најзабранетите локации во светот, но со строги ограничувања и постојано обезбедување.

Диего Гарсија е еден од околу 60-те острови што го сочинуваат архипелагот Чагос, или британската територија на Индискиот Океан – последната колонија основана од Обединетото Кралство кога се отцепи од Маурициус во 1965 година. Се наоѓа приближно на половина пат помеѓу Источна Африка и Индонезија. Договорите потпишани во 1966 година го изнајмија островот на САД првично на 50 години, со можно продолжување за уште 20 години. Тој договор истече во 2016 година, но Британците го продолжија договорот на уште 20 години, па тој нема да истече до 2036 година.

На самиот остров, пишува репортерот на “BBC”, може да се видат британски полициски автомобили, ноќниот клуб Брит клуб, но автомобилите возат десно, како во САД. Американскиот долар е прифатена валута, а приклучоците се исто така американски. Додека територијата се администрира од Лондон, повеќето персонал и ресурси се под контрола на САД. Имаат дури и куглана, музеј со продавница за подароци, кино, места за брза храна, а продаваат и маици и чаши на Диего Гарсија. Меѓутоа, таму од рано наутро се слушаат воени вежби, а американските и британските воени претставници цело време внимателно го следат движењето околу судот.

Островот може да се пофали со највисокиот морски биодиверзитет во Велика Британија, како и со едно од најчистите мориња, но има и траги од неговото брутално минато.

Кога Обединетото Кралство ја презеде контролата над островите Чагос (најјужниот е Диего Гарсија) од поранешната британска колонија Маурициус, се обиде брзо да го исели населението, кое се состоеше од повеќе од 1.000 луѓе, за да направи место за воена база. Станува збор за поробени луѓе кои биле донесени на островите Чагос од Мадагаскар и Мозамбик за да работат на плантажи со кокос под француска и британска власт. Во следните векови тие развија свој јазик, музика и култура.

На истокот на островот сè уште можете да видите напуштени насади со згради во трошна состојба. Во црквата останал натпис на француски јазик: „Да се молиме за нашите браќа и сестри од Чагос“. Диви магариња, кои тие ги опишуваат како „плашлив остаток од општеството што живеело таму речиси 200 години“, сè уште талкаат низ областа.

Во меморандумот на “Foreign Office” од 1966 година се наведува дека целта на нивниот план е „да се задржи дел од таа територија каде што нема да има домородно население, освен галебите“.

Во друг владин документ се вели дека островите се избрани „не само поради нивната стратешка локација, туку и затоа што, за сите практични цели, тие немале постојано население“. Релативно малото население и стратешката локација во средината на Индискиот Океан беа клучни фактори.

За Велика Британија, тоа беше можност да одржува блиски воени врски со САД, дури и со само „безбедно британско присуство“ – но имаше и финансиска мотивација. САД се согласија на попуст од 14 милиони долари за британското купување на нуклеарни ракети Поларис како дел од тајниот договор за островите.

Во 1967 година започна емиграцијата на сите жители на островот Чагос. Кучињата, вклучително и домашните миленици, беа собрани и убиени. Жителите на Чагос опишаа дека биле качени на товарни бродови и однесени во Маурициус или Сејшели.

Во 2002 година, Обединетото Кралство на некои од нив им додели државјанство, па тие дојдоа да живеат во Обединетото Кралство.

Во сведочењето пред Меѓународниот суд на правдата години подоцна, еден од жителите на островите Чагос, Лисеби Елисе, рече дека луѓето од архипелагот живееле „среќен живот“ и дека „ништо не недостасувало“ пред протерувањето.

„Еден ден менаџерот ни рече дека мораме да го напуштиме нашиот остров, да ги оставиме нашите куќи и да заминеме“. Сите бевме несреќни, но немавме избор. „Не ни дадоа никаква причина“, рече таа. „Никој не би сакал да биде протеран од островот на кој е роден, да биде протеран како животно“, рече тогаш таа, пренесе “BBC”.

Жителите на островите Чагос со години се борат да се вратат во земјата.

Маурициус, кој се стекна со независност од Обединетото Кралство во 1968 година, тврди дека островите се негови, а највисокиот суд на Обединетите нации пресуди дека британската администрација на територијата е „нелегална“ и мора да престане. Беше кажано дека островите Чагос треба да му бидат предадени на Маурициус за да се заврши „деколонизацијата“ на Велика Британија.

Клајв Болдвин, виш правен советник во Human Rights Watch, вели дека „британското и американското принудно раселување на жителите на островот Чагос, нивното расно прогонство и континуираното спречување на нивната репатријација претставуваат злосторства против човештвото“.

„Тоа се најтешките кривични дела за кои може да одговара државата. Тоа е континуирано, колонијално злосторство сè додека тие ги спречуваат луѓето од островите Чагос да се вратат дома.

Владата на Обединетото Кралство претходно изјави дека „нема сомнеж“ за нејзините претензии кон островите, кои се „под континуиран британски суверенитет од 1814 година“.

Сепак, во 2022 година се согласи да отвори разговори со Маурициус за иднината на територијата, при што тогашниот министер за надворешни работи Џејмс Клеверли рече дека сака да ги „реши сите отворени прашања“.

Претходно овој месец, владата објави дека шефот на кабинетот на поранешниот премиер Тони Блер, Џонатан Пауел, кој одигра централна улога во преговорите за договорот, е назначен да преговара со Маурициус за островите.

Во изјавата, новиот секретар за надворешни работи Дејвид Лами, кој со години ги критикуваше претходните влади за „игнорирање на ставовите“ на различните тела на ОН на островите, рече дека Британија се обидува да „постигне решение што ги штити интересите на Обединетото Кралство и нашите партнери“, и ја истакна потребата да се заштити „долгорочното, безбедно и ефективно работење на заедничката воена база Обединетото Кралство и САД“.

Метју Савил, шеф на воената наука во водечкиот британски одбранбен тинк-тенк во Русија, вели дека Диего Гарсија е „исклучително важна“ база „поради нејзината локација во Индискиот Океан и капацитетите што ги има: пристаниште, складиште и аеродром“.

Диего Гарсија беше базата во која американските бомбардери Б-2 полнеа гориво за да ги извршат првите воздушни напади врз Авганистан по нападите од 11 септември. И за време на подоцнежната „војна против тероризмот“, авиони беа испратени директно од самиот остров во Авганистан и Ирак. Островот е исто така база и едно од „исклучително ограничениот број места во светот достапни за товарење подморници“ со оружје како што се ракетите Томахавк, а САД поставија голема количина опрема и складиште за „непредвидени ситуации“.