ВОЈНАТА ВО СЕНКА СЕГА Е ДИРЕКТНА, МОЖЕ ДА ВОДИ ДО КАТАСТРОФА Црвените линии на Блискиот Исток се преминаа: „Она што следува зависи од тоа кој ќе седи ВО БЕЛАТА КУЌА“
Израел и Иран со години водат „војна во сенка“, користејќи прокси сили, атентати, шпиони и хибридни, тајни методи на напад. Сега се чини дека оваа „тивка војна“ стана директна и жестока, која се заканува дополнително да го запали Блискиот Исток – светското буре барут.
Како што пишува Сајмон Тисдал во својата анализа за „Гардијан“, ова сега стана „вистинска“ војна во која се пукаат, која е бучна, ескалира – и не се гледа крајот. Сепак, ова не значи дека двата стари непријатели сега се вклучени во сеопфатен конфликт, по нападите од три бранови на Израел врз Техеран и други цели во Иран.
Нападот на Израел врз Иран
Израелската армија го нападна Иран ноќта меѓу петокот и саботата. Нападот траел пет часа, а мета биле 20 цели во Иран. Серија експлозии се слушнаа во околината на Техеран веднаш откако израелската војска објави дека се водат напади врз воени цели во Иран како одмазда за иранскиот напад со 200 проектили врз Израел од 1 октомври.
Пред почетокот на нападот Белата куќа била информирана за акцијата на израелската армија. Висок претставник на американската администрација изјави за Ројтерс дека Израел нападнал воени локации во Иран како пропорционален одговор на претходните напади од Техеран, со мал ризик од цивилни жртви.
– Ова треба да биде крај на директната размена на оган меѓу двете земји – рече американскиот функционер, наведувајќи дека САД имаат неколку директни и индиректни канали за комуникација со Иран при што јасно го кажале својот став.
Властите во Техеран најавија одговор на израелскиот напад.
Сепак, конфликтот сè уште не е универзален, иако може да стане таков во иднина.
Што значи израелскиот напад?
Тоа значи дека е надмината уште една психолошка бариера, пишува Тисдал. Пред нападот врз Израел од страна на иранскиот сојузник Хамас на 7 октомври минатата година, со кој започна војната во Газа, беше тешко да се замисли воен конфликт меѓу двете земји, било на територијата на Иран или на територијата на Израел. Се чинеше само премногу ризично. Но, сега се нормализира.
Уште од исламската револуција во 1979 година, Иран ги поддржува правата на Палестинците и вети дека ќе го уништи Израел. Тој го создаде она што Израелците го нарекуваат „огнен прстен“, градејќи „оска на отпор“ која ги вклучува шиитските милиции како Хезболах во Либан, Хутите во Јемен и групите во Ирак и Сирија, како и сунитскиот исламистички Хамас. Уште од минатиот 7 октомври, израелската влада предводена од Бенјамин Нетанјаху постепено – некои би рекле намерно – ја проширува војната во Газа со цел да се одмазди на тие групи – и на самиот Иран. Нетанјаху долго време го сметаше опкружувањето, особено непрестајните ракетни напади на Хезболах и иранската нуклеарна програма, како егзистенцијални закани, пишува Тисдал.
Мораше некаде да се скрши, а тоа се случи на 1 април годинава, кога Израел го бомбардираше иранскиот конзулат во Дамаск, при што загинаа двајца високи генерали. Израел тврдеше дека тие ги организирале нападите. Иран возврати на 13 април, кога го изврши првиот директен напад на израелска територија. Така беше прекршено табуто, истакнува Тисдал.
Израел потоа возврати слично, но ниту една страна не направи голема штета – веројатно намерно. Сепак, смиреноста што следеше не можеше долго да трае. Атентатите на шефот на политичкото биро на Хамас Исмаил Ханије во јули во Техеран и на лидерот на Хезболах Хасан Насрала во Бејрут минатиот месец повторно ја променија ситуацијата.
„Успехот на американската дипломатија“
Така, на 1 октомври, Иран го започна својот втор, поголем директен напад, на кој Израел одговори во саботата, по три недели држење на регионот да погодува што ќе се случи. Додека некои во Израел се залагаа дека треба да ги нападнат иранските нуклеарни или енергетски постројки, па дури и споменаа обиди за атентат врз Хамнеи и други врвни лидери, фактот што Израел се ограничи на гаѓање воени бази се смета за успех на американската дипломатија, вели Тисдал.
Американскиот претседател Џо Бајден приватно го притисна Нетанјаху да не придонесува за понатамошна ескалација. Тој минатата недела го испрати својот државен секретар Ентони Блинкен во Ерусалим. Во неделата, Бајден рече дека се надева оти воздушните напади на Израел врз Иран ќе го означат крајот на меѓусебните напади на двете земји.
Тисдал истакнува дека ова е редок пример од 7 октомври 2023 година кога Нетанјаху е прифатен од американскиот совет. Но, Нетанјаху очигледно сè уште го задржува правото да напаѓа нуклеарни постројки и други цели доколку Техеран возврати – а оштетената иранска воздушна одбрана сега можеби е помалку способна да се брани од идни напади.
Предупредувања до Иран
Во меѓувреме, Дејвид Олбрајт, поранешен инспектор за оружје на Обединетите нации, и Декер Евелет, аналитичар во CNA, тинк-тенк во Вашингтон, врз основа на сателитски снимки велат дека израелските проектили погодиле згради во Парчин, голем воен комплекс во близина на Техеран, како и Хоџир, огромен производствен комплекс за производство на ракети во близина на главниот град на Иран. Евелет рече дека израелските напади можеле „значително да ја ослабат способноста на Иран за масовно производство на ракети“.
Свесен дека ситуацијата сепак може да излезе од контрола, Пентагон му порача на Иран во текот на викендот да не ни помисли да возврати на нападот, а истата порака ја пренесе и британскиот премиер Кир Стармер.
– Иран не треба да одговори – рече тој, додавајќи дека ќе ја продолжи соработката со сојузниците за деескалација на ситуацијата.
Што го чека Блискиот Исток сега?
Две недели од клучните претседателски избори во САД, американската администрација сака да ја контролира ситуацијата – особено откако републиканскиот кандидат Доналд Трамп тврди дека Бајден и неговата ривалка на изборите, потпретседателката Камала Харис, неуспешно се обидуваат да ја контролираат кризата.
Како што пишува Ник Робертсон во анализа за Си-Ен-Ен, што ќе се случи понатаму во конфликтот меѓу Израел и Иран може многу да зависи од тоа кој ќе победи на изборите во САД закажани за 5 ноември.
Не е тајна дека Нетанјаху го претпочита Трамп, кој беше строг кон Иран, наместо Харис на претстојните избори. Како израелскиот премиер планира да управува и на крајот да стави крај на неговите смртоносни конфликти со Хамас, Хезболах и Иран, може да зависи од тоа што ќе го слушне од Белата куќа. Она на што бевме сведоци во саботата вечерта беше удар за задржување на позицијата на Нетанјаху, изјави Робертсон, додавајќи дека „топката, сепак, засега е цврсто на теренот на Иран“.